ΕΘΝΙΚΟ ΝΟΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ – ΕΛΛΑΔ
ΔΙΑΚΡΙΣΕΙΣ
Στο Σύνταγμα της Ελλάδας υπάρχουν διάφορα άρθρα που προστατεύουν τα άτομα από τις διακρίσεις και διατυπώνουν με σαφήνεια τα δικαιώματά τους. Συγκεκριμένα, το άρθρο 2 - παράγραφος 1 (σεβασμός και προστασία της αξίας του ανθρώπου), το άρθρο 4 - παράγραφος 1 (ισότητα ενώπιον του νόμου), το άρθρο 5 - παράγραφος 2 (προστασία της ζωής, της τιμής και της ελευθερίας), το άρθρο 20 - παράγραφος 1 (δικαίωμα στην παροχή έννομης προστασίας από τα δικαστήρια) και το άρθρο 25 - παράγραφος 1 (ανεμπόδιστη και αποτελεσματική άσκηση των ατομικών και κοινωνικών δικαιωμάτων σε σχέση με το Κράτος και στις σχέσεις μεταξύ ιδιωτών) προβλέπουν την προστασία ορισμένων θεμελιωδών δικαιωμάτων του ανθρώπου.
Δίκτυο Καταγραφής Περιστατικών Ρατσιστικής Βίας
Στο δίκτυο συμμετέχουν σαράντα έξι οργανώσεις για την καταγραφή περιστατικών βίας με ρατσιστικό κίνητρο. Τον Οκτώβριο του 2011 ξεκίνησε η συστηματική καταγραφή πράξεων βίας με ρατσιστικό κίνητρο, με τη χρήση της κοινής Φόρμας Καταγραφής Ρατσιστικού Περιστατικού. Τον Απρίλιο του 2019 δημοσιεύθηκε η Ετήσια Έκθεση 2018 με τον συνολικό αριθμό των περιστατικών που καταγράφηκαν καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους.
ΠΟΙΝΙΚΟΣ ΚΩΔΙΚΑΣ - ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ
Διακρίσεις στην εργασία
Ο πρώτος εθνικός νόμος που προβλέπει ρητά την απαγόρευση των διακρίσεων με βάση τον σεξουαλικό προσανατολισμό ψηφίστηκε το 2005. Ειδικότερα, ο Νόμος 3304/2005 για την εφαρμογή της ίσης μεταχείρισης ανεξαρτήτως φυλετικής ή εθνοτικής καταγωγής, θρησκευμάτων ή άλλων πεποιθήσεων, αναπηρίας, ηλικίας ή γενετήσιου προσανατολισμού στην εργασία ενσωμάτωσε τις Ευρωπαϊκές Οδηγίες για την ίση μεταχείριση, χωρίς διακρίσεις.
Διακρίσεις στην εργασία
Ο πρώτος εθνικός νόμος που προβλέπει ρητά την απαγόρευση των διακρίσεων με βάση τον σεξουαλικό προσανατολισμό ψηφίστηκε το 2005. Ειδικότερα, ο Νόμος 3304/2005 για την εφαρμογή της ίσης μεταχείρισης ανεξαρτήτως φυλετικής ή εθνοτικής καταγωγής, θρησκευμάτων ή άλλων πεποιθήσεων, αναπηρίας, ηλικίας ή γενετήσιου προσανατολισμού στην εργασία ενσωμάτωσε τις Ευρωπαϊκές Οδηγίες για την ίση μεταχείριση, χωρίς διακρίσεις.
Επειδή οι διακρίσεις στην εργασία λόγω ταυτότητας φύλου και χαρακτηριστικών φύλου δεν περιλαμβάνονταν στον προαναφερθέντα νόμο, το 2016 ψηφίστηκε ο νέος Νόμος για την εργασία - 4443/2016, ενσωματώνοντας, εκτός από την Οδηγία 2000/78/ΕΚ για τη διαμόρφωση γενικού πλαισίου για την ίση μεταχείριση στην απασχόληση και την εργασία, την Οδηγία 2014/54/ΕΕ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης περί μέτρων που διευκολύνουν την άσκηση των δικαιωμάτων των εργαζομένων στο πλαίσιο της ελεύθερης κυκλοφορίας των εργαζομένων. Ο νόμος εφαρμόζεται σε όλα τα πρόσωπα στον δημόσιο και τον ιδιωτικό τομέα και όσον αφορά την κοινωνική προστασία, τις κοινωνικές παροχές, την εκπαίδευση και την πρόσβαση στη διάθεση και την παροχή αγαθών και υπηρεσιών. Ο παρών νόμος ορίζει τις διακρίσεις, μεταξύ άλλων, με βάση την ηλικία, τον σεξουαλικό προσανατολισμό, την ταυτότητα φύλου και τα χαρακτηριστικά φύλου, ως:
- Άμεση διάκριση: ένα πρόσωπο υφίσταται μεταχείριση λιγότερο ευνοϊκή από αυτήν της οποίας τυγχάνει, έτυχε ή θα ετύγχανε άλλο πρόσωπο, σε ανάλογη κατάσταση για τους παραπάνω λόγους,
- Έμμεση διάκριση: μία εκ πρώτης όψεως ουδέτερη διάταξη, κριτήριο ή πρακτική μπορεί να θέσει πρόσωπα, με βάση τα προαναφερθέντα χαρακτηριστικά, σε μειονεκτική θέση συγκριτικά με άλλα πρόσωπα,
- Παρενόχληση: ανεπιθύμητη συμπεριφορά, που συνδέεται με κάποιον από τους παραπάνω λόγους, με σκοπό ή αποτέλεσμα την προσβολή της αξιοπρέπειας προσώπου και τη δημιουργία εκφοβιστικού, εχθρικού, εξευτελιστικού, ταπεινωτικού ή επιθετικού περιβάλλοντος,
- Διάκριση λόγω σχέσης: η λιγότερο ευνοϊκή μεταχείριση ενός προσώπου λόγω της στενής του σχέσης με πρόσωπο ή πρόσωπα με συγκεκριμένα, μεταξύ άλλων, χαρακτηριστικά ηλικίας, σεξουαλικού προσανατολισμού, ταυτότητας φύλου ή χαρακτηριστικών φύλου,
- Διάκριση λόγω νομιζόμενων χαρακτηριστικών: η λιγότερο ευνοϊκή μεταχείριση ενός προσώπου που εικάζεται ότι διαθέτει τα προαναφερθέντα χαρακτηριστικά, και
- Πολλαπλή διάκριση: οποιαδήποτε διάκριση, αποκλεισμός ή περιορισμός, σε βάρος προσώπου, που βασίζεται σε περισσότερους από έναν από τους ανωτέρω λόγους
Η παραβίαση της αρχής της ίσης μεταχείρισης, όπως περιγράφεται στον παραπάνω νόμο, κατά τη συναλλακτική διάθεση αγαθών ή παροχή υπηρεσιών στο κοινό, διώκεται αυτεπαγγέλτως, χωρίς να χρειάζεται, δηλαδή, έγκληση ή μήνυση από το ίδιο το θύμα. Η παραβίαση των διατάξεων από εργοδότη σε οποιοδήποτε στάδιο πρόσβασης στην εργασία και την απασχόληση, κατά τη σύναψη ή άρνηση σύναψης εργασιακής σχέσης ή στη διάρκεια, λειτουργία, εξέλιξη ή λύση αυτής, αποτελεί παραβίαση της εργατικής νομοθεσίας. Σε τέτοιες περιπτώσεις, οι διοικητικές κυρώσεις που αναφέρονται στο Άρθρο 24 του Νόμου 3996/2011 επιβάλλονται από το Ελληνικό Σώμα Επιθεώρησης Εργασίας, μετά από πρόσκληση του εργοδότη για παροχή έγγραφων εξηγήσεων. Ο Συνήγορος του Πολίτη είναι ο εθνικός φορέας που είναι υπεύθυνος για την καταπολέμηση των διακρίσεων και την προώθηση της αρχής της ίσης μεταχείρισης.
Ο Νόμος 3896/2010 για την εφαρμογή της αρχής των ίσων ευκαιριών και της ίσης μεταχείρισης ανδρών και γυναικών σε θέματα εργασίας και απασχόλησης, ο οποίος εναρμόνισε την ελληνική νομοθεσία με την Ευρωπαϊκή Οδηγία 2006/54/ΕΚ, ορίζει ως διάκριση με βάση το φύλο κάθε μορφή λιγότερο ευνοϊκής μεταχείρισης των ατόμων που συνδέεται με αλλαγή φύλου.
Ο Νόμος 3896/2010 για την εφαρμογή της αρχής των ίσων ευκαιριών και της ίσης μεταχείρισης ανδρών και γυναικών σε θέματα εργασίας και απασχόλησης, ο οποίος εναρμόνισε την ελληνική νομοθεσία με την Ευρωπαϊκή Οδηγία 2006/54/ΕΚ, ορίζει ως διάκριση με βάση το φύλο κάθε μορφή λιγότερο ευνοϊκής μεταχείρισης των ατόμων που συνδέεται με αλλαγή φύλου.
Νόμοι για την καταπολέμηση των διακρίσεων
Ο Νόμος 4285/2014 για την καταπολέμηση ορισμένων μορφών και εκδηλώσεων ρατσισμού και ξενοφοβίας ποινικοποιεί οποιαδήποτε δημόσια πράξη που έχει πρόθεση, προφορικά, δια του τύπου, μέσω διαδικτύου ή με οποιονδήποτε άλλο τρόπο ή μέσο, να υποκινήσει, να προκαλέσει, να διεγείρει ή να προτρέψει σε πράξεις ή ενέργειες που μπορούν να προκαλέσουν διακρίσεις, μίσος ή βία κατά προσώπου ή ομάδας προσώπων, που προσδιορίζονται, μεταξύ άλλων, με βάση τον σεξουαλικό προσανατολισμό ή την ταυτότητα φύλου, κατά τρόπο που εκθέτει σε κίνδυνο τη δημόσια τάξη ή ενέχει απειλή για τη ζωή, την ελευθερία ή τη σωματική ακεραιότητα των ως άνω προσώπων. Ποινικοποιεί, επίσης, πράξεις που με πρόθεση και με τα προαναφερθέντα μέσα/τρόπους, υποκινούν, προτρέπουν, προκαλούν ή διεγείρουν σε διάπραξη φθοράς ή βλάβης πραγμάτων, εφόσον αυτά χρησιμοποιούνταν από τις παραπάνω ομάδες ή πρόσωπα, κατά τρόπο που εκθέτει σε κίνδυνο τη δημόσια τάξη. Αν τα παραπάνω ποινικά αδικήματα τελέστηκαν από δημόσιο λειτουργό ή υπάλληλο, κατά την άσκηση των ανατεθειμένων σε αυτόν καθηκόντων, επιβάλλεται αυστηρότερη ποινή. Οι αξιόποινες πράξεις που ποινικοποιούνται από τον Νόμο 4285/2014 διώκονται αυτεπαγγέλτως και ο παθών, κατά την υποβολή της έγκλησης, όπως και όταν παρίσταται ως πολιτικός ενάγων, δεν καταβάλλει το σχετικό παράβολο υπέρ του Δημοσίου.
Το άρθρο 21 του Νόμου 4356/2015 εισήγαγε την τροποποίηση του Άρθρου 81Α του Ελληνικού Ποινικού Κώδικα, σχετικά με τα εγκλήματα με ρατσιστικά χαρακτηριστικά. Το άρθρο ποινικοποιεί τα εγκλήματα κατά παθόντος, που επιλέχθηκε, μεταξύ άλλων, με βάση τον σεξουαλικό του προσανατολισμό, την ταυτότητα φύλου ή/και τα χαρακτηριστικά φύλου.
Ο Νόμος 4285/2014 για την καταπολέμηση ορισμένων μορφών και εκδηλώσεων ρατσισμού και ξενοφοβίας ποινικοποιεί οποιαδήποτε δημόσια πράξη που έχει πρόθεση, προφορικά, δια του τύπου, μέσω διαδικτύου ή με οποιονδήποτε άλλο τρόπο ή μέσο, να υποκινήσει, να προκαλέσει, να διεγείρει ή να προτρέψει σε πράξεις ή ενέργειες που μπορούν να προκαλέσουν διακρίσεις, μίσος ή βία κατά προσώπου ή ομάδας προσώπων, που προσδιορίζονται, μεταξύ άλλων, με βάση τον σεξουαλικό προσανατολισμό ή την ταυτότητα φύλου, κατά τρόπο που εκθέτει σε κίνδυνο τη δημόσια τάξη ή ενέχει απειλή για τη ζωή, την ελευθερία ή τη σωματική ακεραιότητα των ως άνω προσώπων. Ποινικοποιεί, επίσης, πράξεις που με πρόθεση και με τα προαναφερθέντα μέσα/τρόπους, υποκινούν, προτρέπουν, προκαλούν ή διεγείρουν σε διάπραξη φθοράς ή βλάβης πραγμάτων, εφόσον αυτά χρησιμοποιούνταν από τις παραπάνω ομάδες ή πρόσωπα, κατά τρόπο που εκθέτει σε κίνδυνο τη δημόσια τάξη. Αν τα παραπάνω ποινικά αδικήματα τελέστηκαν από δημόσιο λειτουργό ή υπάλληλο, κατά την άσκηση των ανατεθειμένων σε αυτόν καθηκόντων, επιβάλλεται αυστηρότερη ποινή. Οι αξιόποινες πράξεις που ποινικοποιούνται από τον Νόμο 4285/2014 διώκονται αυτεπαγγέλτως και ο παθών, κατά την υποβολή της έγκλησης, όπως και όταν παρίσταται ως πολιτικός ενάγων, δεν καταβάλλει το σχετικό παράβολο υπέρ του Δημοσίου.
Το άρθρο 21 του Νόμου 4356/2015 εισήγαγε την τροποποίηση του Άρθρου 81Α του Ελληνικού Ποινικού Κώδικα, σχετικά με τα εγκλήματα με ρατσιστικά χαρακτηριστικά. Το άρθρο ποινικοποιεί τα εγκλήματα κατά παθόντος, που επιλέχθηκε, μεταξύ άλλων, με βάση τον σεξουαλικό του προσανατολισμό, την ταυτότητα φύλου ή/και τα χαρακτηριστικά φύλου.
Σύμφωνο συμβίωσης και ενδοοικογενειακή βία
Ο Νόμος 4356/2015 κατοχυρώνει το δικαίωμα δύο ενήλικων προσώπων, ανεξαρτήτως φύλου, να συνάψουν σύμφωνο συμβίωσης. Οι νόμοι/διατάξεις που αφορούν τη σχέση των συζύγων εφαρμόζονται επίσης στα θέματα που αφορούν τα μέλη σύμφωνου συμβίωσης. Αναλόγως εφαρμόζονται και οι διατάξεις για τις σχέσεις των συζύγων, για θέματα που αφορούν μη προσωπικές σχέσεις των μερών του συμφώνου συμβίωσης, εκτός αν τα θέματα αυτά έχουν ρυθμιστεί διαφορετικά κατά τη σύναψη του συμφώνου, με βάση, πάντα, τις αρχές της ισότητας και της αλληλεγγύης.
Μέχρι το 2018, ο Νόμος 3500/2006 για την αντιμετώπιση της ενδοοικογενειακής βίας και άλλες διατάξεις δεν προστάτευε τα ομόφυλα ζευγάρια από πράξεις βίας που διαπράττονται μέσα στην οικογένεια, καθώς το Άρθρο 1, παράγραφος 2α όριζε ότι προστατεύει την «οικογένεια ή κοινότητα που αποτελείται από συζύγους ή γονείς και συγγενείς πρώτου και δεύτερου βαθμού εξ αίματος ή εξ αγχιστείας και τα εξ υιοθεσίας τέκνα τους». Με το Άρθρο 3 του Νόμου 4531/2018 για την Κύρωση της Σύμβασης του Συμβουλίου της Ευρώπης για την Πρόληψη και την Καταπολέμηση της Βίας κατά των γυναικών και της Ενδοοικογενειακής Βίας, εισήχθησαν κάποιες τροποποιήσεις στον Νόμο 3500/2006, ώστε να προστατεύονται και τα άτομα που έχουν συνάψει σύμφωνο συμβίωσης, σε περιπτώσεις ενδοοικογενειακής βίας.
Ο Νόμος 4356/2015 κατοχυρώνει το δικαίωμα δύο ενήλικων προσώπων, ανεξαρτήτως φύλου, να συνάψουν σύμφωνο συμβίωσης. Οι νόμοι/διατάξεις που αφορούν τη σχέση των συζύγων εφαρμόζονται επίσης στα θέματα που αφορούν τα μέλη σύμφωνου συμβίωσης. Αναλόγως εφαρμόζονται και οι διατάξεις για τις σχέσεις των συζύγων, για θέματα που αφορούν μη προσωπικές σχέσεις των μερών του συμφώνου συμβίωσης, εκτός αν τα θέματα αυτά έχουν ρυθμιστεί διαφορετικά κατά τη σύναψη του συμφώνου, με βάση, πάντα, τις αρχές της ισότητας και της αλληλεγγύης.
Μέχρι το 2018, ο Νόμος 3500/2006 για την αντιμετώπιση της ενδοοικογενειακής βίας και άλλες διατάξεις δεν προστάτευε τα ομόφυλα ζευγάρια από πράξεις βίας που διαπράττονται μέσα στην οικογένεια, καθώς το Άρθρο 1, παράγραφος 2α όριζε ότι προστατεύει την «οικογένεια ή κοινότητα που αποτελείται από συζύγους ή γονείς και συγγενείς πρώτου και δεύτερου βαθμού εξ αίματος ή εξ αγχιστείας και τα εξ υιοθεσίας τέκνα τους». Με το Άρθρο 3 του Νόμου 4531/2018 για την Κύρωση της Σύμβασης του Συμβουλίου της Ευρώπης για την Πρόληψη και την Καταπολέμηση της Βίας κατά των γυναικών και της Ενδοοικογενειακής Βίας, εισήχθησαν κάποιες τροποποιήσεις στον Νόμο 3500/2006, ώστε να προστατεύονται και τα άτομα που έχουν συνάψει σύμφωνο συμβίωσης, σε περιπτώσεις ενδοοικογενειακής βίας.
Ποινικά αδικήματα που διώκονται αυτεπαγγέλτως είναι τα ακόλουθα:
- Υγεία και σωματική βλάβη, ή η συνεχής συμπεριφορά που προκαλεί ελαφρά κάκωση ή βλάβη,
- Το μέλος της οικογένειας, το οποίο εξαναγκάζει άλλο μέλος χρησιμοποιώντας βία ή απειλή με σπουδαίο και άμεσο κίνδυνο σε πράξη, παράλειψη ή ανοχή,
- Η πρόκληση τρόμου ή ανησυχίας σε μέλος της οικογένειας, με τη χρήση απειλών ή βίας ή άλλων παράνομων πράξεων,
- Προσβολή της γενετήσιας αξιοπρέπειας, και
- Χρήση απειλών ή βίας κατά μαρτύρων ή μελών της οικογένειας που εμπλέκονται στην εκάστοτε υπόθεση.
Κατάλογος οργανισμών / οργανισμών που υποστηρίζουν τους ΛΟΑΤΙ
Καταγγελία περιστατικού
Σε περίπτωση που κάποιο άτομο πέσει θύμα οποιασδήποτε μορφής διακρίσεων που ποινικοποιείται από τον νόμο, μπορεί να καλέσει την Ελληνική Αστυνομία (αριθμός: 100), ώστε να καταγγείλει το περιστατικό. Όπως ορίζει το Άρθρο 37 του Νέου Κώδικα Ποινικής Δικονομίας, ο οποίος ξεκινά να ισχύει από την 1η Ιουλίου 2019, για τα αδικήματα που είναι αυτεπαγγέλτως διωκόμενα, η ποινική δίωξη κινείται αυτεπάγγελτα, ύστερα από αναφορά, μήνυση ή άλλη πληροφορία ότι διαπράχθηκε αξιόποινη πράξη. Αυτό σημαίνει ότι η καταγγελία μπορεί να γίνει από οποιονδήποτε και η αστυνομία μπορεί να ξεκινήσει τη διαδικασία. Για τα κατ’ έγκληση διωκόμενα αδικήματα, το ίδιο το θύμα πρέπει να καταγγείλει το περιστατικό για να ξεκινήσει η διαδικασία. Εάν κάποιο τρίτο πρόσωπο επιθυμεί να καταγγείλει ένα κατ’ έγκληση αδίκημα, πρέπει να υποβάλλει μήνυση για να ξεκινήσει η διαδικασία.
Σε περιπτώσεις ρατσιστικής βίας, το θύμα μπορεί να καλέσει την Ειδική Τηλεφωνική Γραμμή Καταγγελιών 11414 των Υπηρεσιών Αντιμετώπισης Ρατσιστικής Βίας, που λειτουργεί όλο το 24ωρο, ενώ διασφαλίζονται το ανώνυμο και το απόρρητο της επικοινωνίας.
Η Γραμμή Ψυχολογικής Στήριξης «11528 - Δίπλα σου», που τελεί υπό την αιγίδα του Υπουργείου Παιδείας και Θρησκευμάτων, λειτουργεί Δευτέρα έως Παρασκευή, 11:00-20:00, παρέχει ψυχολογική υποστήριξη σε ΛΟΑΚΤΙΑ+ άτομα, στις οικογένειές τους και επαγγελματίες εκπαίδευσης.
Σε περίπτωση που κάποιο άτομο πέσει θύμα οποιασδήποτε μορφής διακρίσεων που ποινικοποιείται από τον νόμο, μπορεί να καλέσει την Ελληνική Αστυνομία (αριθμός: 100), ώστε να καταγγείλει το περιστατικό. Όπως ορίζει το Άρθρο 37 του Νέου Κώδικα Ποινικής Δικονομίας, ο οποίος ξεκινά να ισχύει από την 1η Ιουλίου 2019, για τα αδικήματα που είναι αυτεπαγγέλτως διωκόμενα, η ποινική δίωξη κινείται αυτεπάγγελτα, ύστερα από αναφορά, μήνυση ή άλλη πληροφορία ότι διαπράχθηκε αξιόποινη πράξη. Αυτό σημαίνει ότι η καταγγελία μπορεί να γίνει από οποιονδήποτε και η αστυνομία μπορεί να ξεκινήσει τη διαδικασία. Για τα κατ’ έγκληση διωκόμενα αδικήματα, το ίδιο το θύμα πρέπει να καταγγείλει το περιστατικό για να ξεκινήσει η διαδικασία. Εάν κάποιο τρίτο πρόσωπο επιθυμεί να καταγγείλει ένα κατ’ έγκληση αδίκημα, πρέπει να υποβάλλει μήνυση για να ξεκινήσει η διαδικασία.
Σε περιπτώσεις ρατσιστικής βίας, το θύμα μπορεί να καλέσει την Ειδική Τηλεφωνική Γραμμή Καταγγελιών 11414 των Υπηρεσιών Αντιμετώπισης Ρατσιστικής Βίας, που λειτουργεί όλο το 24ωρο, ενώ διασφαλίζονται το ανώνυμο και το απόρρητο της επικοινωνίας.
Η Γραμμή Ψυχολογικής Στήριξης «11528 - Δίπλα σου», που τελεί υπό την αιγίδα του Υπουργείου Παιδείας και Θρησκευμάτων, λειτουργεί Δευτέρα έως Παρασκευή, 11:00-20:00, παρέχει ψυχολογική υποστήριξη σε ΛΟΑΚΤΙΑ+ άτομα, στις οικογένειές τους και επαγγελματίες εκπαίδευσης.
Click here to download more information (EN).
Click here to download more information (GR).
